In the communist society that would follow the overcoming of the capitalist relations of production, wealth would be measured in terms of a new kind of free time, “disposable time” [Marx], qualitatively different from the free time we experience today.[2] It would be identified with the freedom to develop human potentialities and with this very development itself, not with value. The present-day bourgeois antithesis between free time and labour time would be abolished, and free time itself would be identified as productive and not as mere idleness. It would be productive in the sense of developing our individual and collective capacities qua human beings, e.g., our knowledge and science, our capacity for self-expression, our artistic and physical powers etc. In this society, technology would be valuable for increasing and facilitating our freedom.

Στην κομμουνιστική κοινωνία που θα ακολουθούσε την υπέρβαση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, ο πλούτος θα μετριόταν με όρους ενός νέου είδους ελεύθερου χρόνου, «διαθέσιμου χρόνου» [Μαρξ], ποιοτικά διαφορετικού από τον ελεύθερο χρόνο που βιώνουμε σήμερα.[2] Θα ταυτιζόταν με την ελευθερία να αναπτυχθούν οι ανθρώπινες δυνατότητες και με αυτή ακριβώς την ανάπτυξη, όχι με την αξία. Η σημερινή αστική αντίθεση μεταξύ του ελεύθερου χρόνου και του χρόνου εργασίας θα καταργούνταν και ο ίδιος ο ελεύθερος χρόνος θα αναγνωριζόταν ως παραγωγικός και όχι ως απλή αδράνεια. Θα ήταν παραγωγικός με την έννοια της ανάπτυξης των ατομικών και συλλογικών μας ικανοτήτων ως ανθρώπινων όντων, π.χ. της γνώσης και επιστήμης μας, της ικανότητάς μας για αυτοέκφραση, τις καλλιτεχνικές και φυσικές μας δυνάμεις κ.λπ. Σε αυτήν την κοινωνία, η τεχνολογία θα ήταν πολύτιμη για την αύξηση και διευκόλυνση της ελευθερίας μας.

Η αντίφαση οδηγεί σε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που καθιστούν τον καπιταλισμό επιβλαβή και καθιστούν αναγκαία την υπέρβασή του. Έχουμε δει ότι παρά το γεγονός ότι η τεχνολογική ανάπτυξη μπορεί να αυξήσει τον ελεύθερο χρόνο μας και ως εκ τούτου την ευημερία μας (βλ. Ελευθερία), αυτό δεν μπορεί να συμβεί στον καπιταλισμό, καθώς οι καπιταλιστές πρέπει να κρατήσουν τους ανθρώπους να εργάζονται όσο το δυνατόν περισσότερο. Η τεχνολογία γίνεται έτσι ένα μέσο για τη βελτίωση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων, υποβάλλοντάς τους σε σκληρές συνθήκες εργασίας που έχουν σχεδιαστεί για να αντλούν όσο το δυνατόν περισσότερη υπεραξία από την εργασία τους (αυτό ισχύει ιδιαίτερα στον ‘αναπτυσσόμενο’ κόσμο όπου συντελείται η μεγάλη πλειοψηφία της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής). Από την άλλη πλευρά, η διαθεσιμότητα της τεχνολογίας ενισχύει επίσης την ανεργία: επιτρέπει στους καπιταλιστές να διατηρούν χαμηλούς τους μισθούς έχοντας περισσότερους εργαζόμενους που ανταγωνίζονται για λιγότερες θέσεις εργασίας (αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στον ‘ανεπτυγμένο’ δυτικό κόσμο). Με άλλα λόγια, ενώ η τεχνολογία δημιουργεί την ευκαιρία αναδιαίρεσης της εργασίας έτσι ώστε όλοι να εργάζονται λιγότερο, σε συνθήκες καπιταλισμού οδηγεί μόνο στα δύο προβλήματα της υπερβολικής εργασίας και της ανεργίας.

Η αντίληψη του Μαρξ για την ελευθερία οδηγεί σε μια ριζοσπαστική κριτική της αστικής κοινωνίας, δηλ. της κοινωνίας στην οποία ζούμε σήμερα. Αυτή η μορφή κοινωνίας στηρίζεται στη φιλελεύθερη αντίληψη της ελευθερίας και ο Μαρξ έχει δείξει ότι αυτή η αντίληψη είναι συγκεχυμένη. Κατ’ αρχάς, η περιγραφή του Μαρξ για την ελευθερία ως αυτοκυβέρνηση είναι ασυμβίβαστη με βασικές αρχές της αστικής τάξης, κυρίως με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και τους κοινωνικούς νόμους του. Για παράδειγμα, όπως το θέτει ο Μαξ Χορκχάιμερ, στην αστική κοινωνία, ο άνεργος εργάτης καλείται να αποδεχτεί ως αντικειμενικά αναγκαίο το γεγονός ότι οι οικονομικοί νόμοι καθιστούν αδύνατη την πρόσληψή του, επειδή οι συνθήκες είναι τέτοιες που οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την πρόσληψη νέου προσωπικού (βλ. “Ο ανθρωπάκος και η φιλοσοφία της ελευθερίας”). Αλλά φυσικά οι νόμοι που διέπουν τα κοινωνικά συστήματα, όπως είναι τα οικονομικά συστήματα, είναι κοινωνικοί, άρα εξαρτώνται από εμάς, και άρα δεν είναι καθόλου αδύνατο να αλλάξουν – εφόσον αναλάβουμε εμείς την ευθύνη για τις συνθήκες ύπαρξής μας. Αντιμετωπίζοντας αυτούς τους νόμους ως αμετάβλητους, η αστική κοινωνία αποποιείται την ευθύνη για αυτό το καθήκον, αποτυγχάνοντας να εκφράσει την ελευθερία μας να αυτοκυβερνηθούμε.