Η υπέρβαση του καπιταλισμού συνεπάγεται την υπέρβαση της παραγωγής που βασίζεται στην αξία ως μέτρο του κοινωνικού πλούτου. Όπως είδαμε παραπάνω, η αξία με την έννοια της αντικειμενοποιημένης εργασίας είναι μια ιστορική κατηγορία και ως εκ τούτου υπόκειται σε αλλαγές και κατάργηση. Μπορεί ακόμη και να υποστηριχθεί ότι σε ατομικό επίπεδο, αυτό που οι περισσότεροι άνθρωποι εκτιμούν πραγματικά είναι ο ελεύθερος χρόνος, όχι ο χρόνος εργασίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι δουλεύουν ως μέσο προς επίτευξη ενός σκοπού, συγκεκριμένα, ως μέσο απόκτησης του υλικού πλούτου που θα τους επέτρεπε να ζήσουν μια καλύτερη ζωή στον ελεύθερο χρόνο τους. Κατανοούν τον χρόνο εργασίας τους ως απαραίτητο κόστος για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Κατά συνέπεια, ο χρόνος εργασίας είναι εργαλειακός, όχι κάτι πολύτιμο από μόνο του. Αυτό που είναι πολύτιμο από μόνο του είναι ο ελεύθερος χρόνος. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα εργάζονταν αν είχαν την οικονομική δυνατότητα να το κάνουν, επιλέγοντας αντ ‘αυτού να απολαμβάνουν ελεύθερο χρόνο. Είναι επίσης εμφανές αν λάβουμε υπόψη τον τρόπο με τον οποίο ασκούμε τις δουλειές του σπιτιού. Όταν αγοράζουμε συσκευές που μας επιτρέπουν να κάνουμε τις δουλειές του σπιτιού πιο γρήγορα, όπως πλυντήρια πιάτων και ηλεκτρικές σκούπες, όλοι μας αφιερώνουμε λιγότερο χρόνο στις δουλειές του σπιτιού. Εκτιμούμε αυτές τις συσκευές ακριβώς επειδή μειώνουν τις απαραίτητες δουλειές του σπιτιού και αυξάνουν τον ελεύθερο χρόνο μας για να κάνουμε ό, τι θεωρούμε ευχάριστο ή αξιόλογο. Η ανθρώπινη ευημερία αυξάνεται όσο περισσότερο ελαχιστοποιείται το πεδίο της ανάγκης (απαραίτητη εργασία, π.χ. οικιακές εργασίες) και μεγιστοποιείται το πεδίο της ελευθερίας (ελεύθερος χρόνος, αυτοδιάθεση).
Ωστόσο, στο επίπεδο της καπιταλιστικής κοινωνίας, ο ελεύθερος χρόνος θεωρείται πολύτιμος μόνο ως μέσο για τον εργασιακό χρόνο: ο ελεύθερος χρόνος μας επιτρέπει να ξεκουραστούμε για να έχουμε ενέργεια να εργαστούμε την επόμενη μέρα. Με άλλα λόγια, η καπιταλιστική μας μορφή ζωής στηρίζεται στην αντιστροφή των μέσων και των σκοπών που μας αρμόζουν σαν άνθρωποι. Σε αυτή τη μορφή ζωής, ο απώτερος σκοπός είναι η συσσώρευση υλικού πλούτου με τη μορφή αξίας και όχι η χρήση αυτού του πλούτου ως μέσου για την άνθιση και ευημερία της ανθρωπότητας.[1] Αυτή η αντιστροφή μέσων και σκοπών είναι το κύριο πρόβλημα της καπιταλιστικής μορφής της ζωής μας, καθώς είναι εχθρική για την ανθρώπινη ευημερία και άνθιση. Μπορεί να επιτύχουμε κάποια ευημερία στον καπιταλισμό, αλλά αυτό συμβαίνει παρά τον καπιταλισμό και όχι εξαιτίας του.
Για να ζήσουμε πραγματικά καλά και να ανθίσουμε, πρέπει να διορθώσουμε αυτήν την αντιστροφή μέσων και σκοπών. Για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να ξεπεράσουμε την αξία ως χρόνο εργασίας. Η υπέρβαση της αξίας προφανώς απαιτεί την υπέρβαση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής που θέτουν την αξία ως μέτρο του πλούτου. Στην κομμουνιστική κοινωνία που θα ακολουθούσε την υπέρβαση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, ο πλούτος θα μετριόταν με όρους ενός νέου είδους ελεύθερου χρόνου, «διαθέσιμου χρόνου» [Μαρξ], ποιοτικά διαφορετικού από τον ελεύθερο χρόνο που βιώνουμε σήμερα.[2] Θα ταυτιζόταν με την ελευθερία να αναπτυχθούν οι ανθρώπινες δυνατότητες και με αυτή ακριβώς την ανάπτυξη, όχι με την αξία. Η σημερινή αστική αντίθεση μεταξύ του ελεύθερου χρόνου και του χρόνου εργασίας θα καταργούνταν και ο ίδιος ο ελεύθερος χρόνος θα αναγνωριζόταν ως παραγωγικός και όχι ως απλή αδράνεια. Θα ήταν παραγωγικός με την έννοια της ανάπτυξης των ατομικών και συλλογικών μας ικανοτήτων ως ανθρώπινων όντων, π.χ. της γνώσης και επιστήμης μας, της ικανότητάς μας για αυτοέκφραση, τις καλλιτεχνικές και φυσικές μας δυνάμεις κ.λπ. Σε αυτήν την κοινωνία, η τεχνολογία θα ήταν πολύτιμη για την αύξηση και διευκόλυνση της ελευθερίας μας. Δεν μπορεί να παράγει άμεσα αξία ως αντικειμενοποιημένη εργασία, αλλά μπορεί άμεσα να παράγει αξία ως ελεύθερο χρόνο. Οι παραγωγικές δυνάμεις και η οικονομία θα αναπτύσσονταν ραγδαία. Δεν θα εμποδίζονταν άλλο από τις κρίσεις και το κίνητρο του κέρδους, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τον ελεύθερο χρόνο και τις συλλογικές μας ικανότητες.
Πρέπει να τονιστεί ότι ο καπιταλισμός δεν θα καταρρεύσει από μόνος του. Αυτή είναι μια δημοφιλής παρανόηση που αποδίδεται ψευδώς στον Μαρξ, αλλά την οποία ο Μαρξ δεν υποστήριξε ποτέ. Ενώ ο καπιταλισμός υφίσταται επαναλαμβανόμενες κρίσεις, ανασυγκροτείται μέσω αυτών, καταστρέφοντας αρκετό πλούτο ούτως ώστε ο κύκλος παραγωγής υπεραξίας να ξεκινήσει ξανά. Οι αντιφάσεις του κεφαλαίου δημιουργούν τη δυνατότητα υπέρβασης του, αλλά μόνο τη δυνατότητα. Η υπέρβαση της μισθωτής εργασίας και της αξίας απαιτεί το μετασχηματισμό του τρόπου παραγωγής μας και της κοινωνικής μας μορφής ζωής, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο παράγουμε και ζούμε. Αυτός ο μετασχηματισμός μπορεί να συμβεί μόνο μέσω της πολιτικής ταξικής πάλης του προλεταριάτου ως τάξης. Το προλεταριάτο πρέπει να εκμεταλλευτεί τη διαδεδομένη δυσαρέσκεια που προκαλούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις και να τη διοχετεύσει προς μια κομμουνιστική επανάσταση. Πρέπει να αποκτήσει τον έλεγχο και την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και να οργανώσει την κοινωνία βάσει ορθολογικού σχεδιασμού. Εάν αυτό δεν συμβεί, οι αντιφάσεις θα συνεχίσουν να υπάρχουν και να αναπαράγονται συνεχώς.
Από την σειρά θέσεων “Η Θέση μας για τον Καπιταλισμό: Τι Είναι και Γιατί Πρέπει να Είμαστε Εναντίον Του”.
[1] Ακόμη και οι καπιταλιστές δεν μπορούν εύκολα να χρησιμοποιήσουν τον πλούτο τους ως μέσο για την ανθρώπινη άνθηση. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν κάποιο από αυτόν τον πλούτο ως τέτοιο μέσο, αλλά αν χρησιμοποιήσουν μεγάλο μέρος του κινδυνεύουν με προλεταριοποίηση. Για να είναι κάποιος επιτυχημένος καπιταλιστής, πρέπει να επανεπενδύει συνεχώς το κέρδος του για την παραγωγή περισσότερου κέρδους, διαφορετικά κινδυνεύει με πτώχευση.
[2] Αλλά πώς θα έμοιαζε ακριβώς αυτή η νέα εργασία και πώς θα ένιωθε ακριβώς αυτός ο νέος χρόνος είναι μάλλον αδύνατο να φανταστεί κανείς από τη σκοπιά του καπιταλιστικού παρόντος.
1917 